ข้อมูลจากสำนักแรงงานสัมพันธ์ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน พบช่วง 5 ปี (2562-2566) จำนวนสมาชิกสหภาพแรงงานในกิจการเอกชนเคยพุ่งขึ้นสูงถึง 509,020 คน ในปี 2565 กลับลดจำนวนลงมาต่ำสุดที่ 388,059 คน ในปี 2566 

แฟ้มภาพวันแรงงานปี 2559

1 พ.ค. 2567 เนื่องในวันแรงงานสากล (1 พ.ค.) "สหภาพแรงงาน" ถือเป็นองค์กรที่มีบทบาทสำคัญในการธำรงไว้ซึ่งความสมดุลและความเป็นธรรมในสังคม สหภาพแรงงานมิใช่เป็นเพียงแต่เป็นกลไกในการเจรจาต่อรองเงื่อนไขการจ้างงานให้แก่ผู้ใช้แรงงานเท่านั้น แต่ยังมีหน้าที่ในการคุ้มครองสิทธิขั้นพื้นฐาน ตลอดจนเป็นสื่อกลางในการระงับข้อพิพาทกับนายจ้างตามแนวทาง "แรงงานสัมพันธ์"

ย้อนรอยประวัติศาสตร์ในหลายประเทศจะพบว่า สหภาพแรงงานมีบทบาทอันโดดเด่นในการผลักดันให้เกิดสิทธิและมาตรฐานการทำงานที่เป็นธรรมแก่ผู้ใช้แรงงานมากมาย ตั้งแต่การกำหนดค่าจ้างขั้นต่ำ การจำกัดชั่วโมงการทำงาน การห้ามการใช้แรงงานเด็ก รวมไปถึงการคุ้มครองสิทธิในการรวมกลุ่มและเจรจาต่อรอง ซึ่งถือเป็นหลักการสากลที่แพร่หลายในหลายประเทศทั่วโลก

ในยุคปัจจุบันที่โลกกำลังเผชิญกับการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วจากโลกาภิวัตน์และความก้าวหน้าของเทคโนโลยี บทบาทของสหภาพแรงงานจึงยิ่งทวีความสำคัญต่อแรงงานมากขึ้น

ข้อมูลที่รวบรวมจากสำนักแรงงานสัมพันธ์ กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน พบมีประเด็นเกี่ยวกับสหภาพแรงงานและกระบวนการแรงงานสัมพันธ์ในประเทศไทยที่น่าสนใจดังต่อไปนี้

จำนวน “สหภาพแรงงานและจำนวนสมาชิกสหภาพแรงงาน” ระหว่างปี 2562-2566

จำนวน "ข้อเรียกร้อง" ระหว่างปี 2556-2565

"ข้อเรียกร้อง" หมายความว่า ข้อเสนอเป็นหนังสือของนายจ้าง หรือลูกจ้าง หรือสมาคมนายจ้าง หรือสหภาพแรงงาน แจ้งต่ออีกฝ่ายหนึ่ง เพื่อให้มีการกำหนดหรือแก้ไขเพิ่มเติม ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างตามหลักเกณฑ์และวิธีการในมาตรา 13  หรือ มาตรา 15

จำนวน “ข้อพิพาทแรงงาน นัดหยุดงาน ปิดงาน” ระหว่างปี 2556-2565

"ข้อพิพาทแรงงาน" หมายความว่า ข้อขัดแย้งระหว่างนายจ้างกับลูกจ้างเกี่ยวกับสภาพการจ้าง เกิดขึ้นได้ 2 กรณี คือ เมื่อลูกจ้างหรือสหภาพแรงงาน หรือนายจ้างหรือสมาคมนายจ้างได้แจ้งข้อเรียกร้องเพื่อให้มีการกำหนดหรือแก้ไขเพิ่มเติมข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้างและไม่ได้เริ่มเจรจากันภายในระยะเวลาที่กฎหมายกำหนด 3 วันในกิจการเอกชน และ 5 วันในกิจการัฐวิสาหกิจ นับแต่วันที่ฝ่ายหนึ่งรับข้อเรียกร้องจากอีกฝ่ายหนึ่ง หรือ เมื่อทั้งสองฝ่ายได้เจรจาต่อรองเกี่ยวกับข้อเรียกร้องดังกล่าว แต่ตกลงกันไม่ได้บางส่วนหรือทั้งหมดและไม่ประสงค์จะเจรจากันต่อไป และฝ่ายที่แจ้งข้อเรียกร้องได้แจ้งให้พนักงานประนอมข้อพิพาทแรงงานทรายเพื่อดำเนินการไกล่เกลี่ย

"การนัดหยุดงาน" หมายความว่า การที่ลูกจ้างร่วมกันไม่ทำงานชั่วคราวเนื่องจากข้อพิพาทแรงงาน เมื่อมีข้อพิพาทแรงงานที่ตกลงกันไม่ได้ในกิจการใดๆ ยกเว้นกิจการตามมาตรา 23 ลูกจ้างใช้สิทธินัดหยุดงานได้เฉพาะลูกจ้างที่เกี่ยวข้องกับข้อเรียกร้อง โดยแจ้งเป็นหนังสือให้นายจ้างและพนักงานประนอมฯ ทราบล่วงหน้าเป็นเวลาไม่น้อยกว่า 24 ชั่วโมงก่อนนัดหยุดงาน

"การปิดงาน" หมายความว่า การที่นายจ้างปฏิเสธไม่ยอมให้ลูกจ้างทำงานชั่วคราวเนื่องจากข้อพิพาทแรงงาน เมื่อมีข้อพิพาทแรงงานที่ตกลงกันไม่ได้ในกิจการใดๆ  ยกเว้นกิจการตามมาตรา 23 นายจ้างใช้สิทธิปิดงานลูกจ้างที่เกี่ยวข้องกับข้อเรียกร้องได้ โดยแจ้งเป็นหนังสือให้ผู้แทนลูกจ้าง หรือสหภาพแรงงานและพนักงานประนอมฯ ทราบล่วงหน้าเป็นเวลาไม่น้อยกว่า 24 ชั่วโมงก่อนปิดงาน

สำหรับกิจการตามมาตรา 23 แห่งพระราชบัญญัติแรงงานสัมพันธ์ พ.ศ. 2518 ได้แก่ (1) กิจการทุกประเภทของรัฐวิสาหกิจตามกฎหมายว่าด้วยวิธีการงบประมาณ (2) กิจการของวิทยาลัยเอกชนและโรงเรียนราษฎร์ตามกฎหมายว่าด้วยวิทยาลัยเอกชน และกฎหมายว่าด้วยโรงเรียนราษฎร์ (3) กิจการสหกรณ์ตามกฎหมายว่าด้วยสหกรณ์ (4) กิจการขนส่งทั้งทางบก ทางน้ำ และทางอากาศ รวมตลอดถึงกิจการบริการเสริมการขนส่งหรือเกี่ยวเนื่องกับการขนส่ง ณ สถานีขนส่ง ท่าเทียบเรือ ท่าอากาศยาน และกิจการการท่องเที่ยว (5) กิจการจำหน่ายน้ำมันเชื้อเพลิงตามกฎหมายว่าด้วยน้ำมันเชื้อเพลิง

จำนวน “ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้าง” ระหว่างปี 2556-2565

"ข้อตกลงเกี่ยวกับสภาพการจ้าง" หมายความว่า ข้อตกลงระหว่างนายจ้างกับลูกจ้าง หรือ ระหว่างนายจ้างหรือสมาคมนายจ้างกับสหภาพแรงงานเกี่ยวกับสภาพการจ้าง

"สภาพการจ้าง" หมายความว่า เงื่อนไขการจ้างหรือการทำงาน กำหนดวันและเวลาทำงาน ค่าจ้าง สวัสดิการ การเลิกจ้าง หรือประโยชน์อื่นของนายจ้างหรือลูกจ้าง อันเกี่ยวกับการจ้างหรือการทำงาน