หมายเหตุประเพทไทยสัปดาห์นี้ ชานันท์ ยอดหงษ์ และคำ ผกา แนะนำบทความ “บันทึกรักท่านหญิง: ความรักและการแต่งงานของเจ้านายสตรีหลัง พ.ศ. 2475” ผลงานของวีรยุทธ ปีสาลี ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับมิถุนายน 2559 ที่เปิดเผยความรักและชีวิตครอบครัวของเจ้านายสตรีหลัง 2475 ที่หลายท่านสละฐานันดรศักดิ์เพื่อแต่งงานกับสามัญชน ซึ่งในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ก่อนหน้านั้นยังถือเป็นเรื่องต้องห้าม จะต้องแต่งกับชนชั้นเจ้านายด้วยกัน จะมีก็แต่เจ้านายฝ่ายชายเท่านั้นที่สามารถสมรสกับหญิงสามัญชน

ต่อมาภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 มีการแก้ไข “กฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสมรสพระราชวงศ์แก้ไขเพิ่มเติมพุทธศักราช 2475” โดยกำหนดให้เจ้านายผู้หญิงพระองค์ใด ถ้าจะสมรสกับผู้อื่นซึ่งมิใช่เจ้าในพระราชวงศ์ “ต้องกราบถวายบังคมลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์เสียก่อน” และในเวลาเดียวกันมีการปรับปรุงและประกาศใช้กฎหมายสำคัญหลายฉบับ เช่น ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ บรรพ 5 ปี 2478ที่กำหนดให้การจดทะเบียนสมรสระหว่างสามีภรรยาเป็นแบบผัวเดียวเมียเดียว

คำ ผกา กล่าวด้วยว่า อีกปัจจัยหนึ่งหนุนเสริมการแต่งงานข้ามชนชั้นในเวลานั้นก็คือ แนวคิดแบบโมเดิร์นเลิฟที่ก่อตัวขึ้นแล้วในโลกตะวันตก ที่เชื่อเรื่องการแต่งงานแบบโรแมนติก คนแต่งงานด้วยความสมัครใจรัก ไม่มีชนชั้น เชื้อชาติ หรือศาสนา ขณะเดียวกันยังมีอีกปัจจัยหนึ่งคือแนวคิดเรื่องครอบครัวและความรักของโลกก่อนสมัยใหม่ ที่ยังมองว่าการแต่งงานกับความรักเป็นคนละเรื่องกัน ความรักอาจเกิดได้แต่อยู่นอกปริมณฑลของการสร้างครอบครัว แต่ไม่ว่าจะอย่างไรแนวคิดแบบโรแมนติกยังคงเป็นกระแสหลัก ไม่ว่าลึกๆ แล้วจะแต่งงานกันด้วยเหตุผลใดก็ตามแต่ทั้งเหตุผลเรื่องการเมืองหรือเศรษฐกิจ

อนึ่ง การแต่งงานของเจ้านายสตรีกับสามัญชน ในหลายกรณีเป็นไปเพื่อรักษาเครือข่ายอำนาจ เช่น การแต่งงานกับแกนนำสำคัญในรัฐบาลคณะราษฎร เช่น หม่อมเจ้าจารุพัตรา อาภากร พระธิดาพระองค์ใหญ่ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ แต่งงานกับนาวาเอก หลวงศุภชลาศัย หรือ หม่อมเจ้าบรรเจิดวรรณวรางค์ พระธิดา พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ แต่งงานกับ พลเอกมังกร พรหมโยธี หรือ หม่อมเจ้าคันธรสรังษี รพีพัฒน์ พระธิดาของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้ารพีพัฒนศักดิ์ กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ แต่งงานกับ หลวงชำนาญนิติเกษตร

ทั้งนี้ความเป็นผู้หญิงของแต่ละชนชั้นไม่ได้มีแค่ความเป็นผู้หญิงเท่านั้น แต่ยังมีเรื่องสังกัดชนชั้น เรื่องแบกรับภาระวงศ์ตระกูลด้วย ยิ่งสังกัดชนชั้นสูงก็ต้องคิดเรื่องความรักและครอบครัวมากขึ้นไปตามลำดับ ในขณะที่ความรักของสามัญชนอาจไม่มีภาระอันใดเลยเว้นเสียแต่เรื่องความยากจน ดังนั้นแม้จะมีอิสระเสรีเรื่องความรักอย่างเต็มเปี่ยม แต่อิสระเสรีทางการเงินก็เป็นอีกเรื่องหนึ่ง

ติดตามรายการหมายเหตุประเพทไทยย้อนหลังที่

https://www.facebook.com/maihetpraphetthai หรือ

https://www.youtube.com/playlist?list=PLyjd9jzMpO2Xby4FyxWMwY8auIFY01eVQ